AI is inmiddels niet meer weg te denken uit ons dagelijks leven. Dat constateert ook collega Carmen Schrader, arbeidsdeskundig bedrijfsadviseur, in een recent LinkedIn-bericht. Zij wijst in haar post op een ontwikkeling: hoewel AI steeds vaker wordt gebruikt voor concurrentievoordeel, is de basis vaak niet op orde. "AI-geletterd zijn, is nog nauwelijks iemand in haar omgeving. Toch maakt iedereen al flink gebruik van AI."
Deze observatie is extra relevant omdat sinds 2 februari 2025 de EU-AI-verordening organisaties verplicht om een passend niveau van AI-geletterdheid te waarborgen.
Wat is AI-geletterdheid precies?
AI-geletterdheid is een verplichting uit de AI-verordening. Iedereen die binnen of namens een organisatie met AI-systemen werkt, moet vaardigheden, kennis en begrip hebben over de technische werking van AI-systemen, maar ook over de sociale, ethische en praktische aspecten hiervan.
Voor arbeidsdeskundigen betekent dit concreet:
- Begrijpen hoe AI-systemen werken en welke beperkingen ze hebben
- Herkennen van potentiële risico's zoals bias in selectieprocedures
- Toepassen van juridische kaders zoals de AVG en AI-verordening
- Beoordelen van de geschiktheid van AI-tools voor specifieke situaties
- Bewustzijn van ethische dilemma's bij geautomatiseerde besluitvorming
Waarom is dit sinds februari 2025 urgent?
De AI-verordening (EU) 2024/1689 trad in werking op 1 augustus 2024, maar AI-geletterdheidsverplichtingen gelden sinds 2 februari 2025. Organisaties die AI-systemen ontwikkelen of gebruiken moeten sinds die datum ervoor zorgen dat hun werknemers 'AI-geletterd' zijn.
Voor arbeidsdeskundigen wordt dit extra relevant omdat zij vaak werken met gevoelige gegevens en beslissingen nemen die direct impact hebben op mensen hun loopbaan en inkomen. Denk aan:
- Functiematching waarbij AI-algoritmes onbewust kunnen discrimineren tegen bepaalde groepen
- Arbeidsmarktanalyses die gebaseerd zijn op vertekende datasets
- Reïntegratie-adviezen ondersteund door AI-tools met onbekende beperkingen
- Verzuimanalyses waarbij persoonlijke kenmerken ten onrechte als risicofactoren worden gelabeld
Concrete risico's bij gebrek aan kennis
Zonder adequate AI-geletterdheid lopen arbeidsdeskundigen en hun organisaties significante risico's:
Juridische risico's: Als algoritmes persoonsgegevens verwerken, gelden AVG-verplichtingen zoals informatieplicht, recht op toegang en recht op menselijke tussenkomst bij geautomatiseerde besluitvorming. Overtredingen kunnen leiden tot hoge boetes.
Professionele risico's: Verkeerde adviezen gebaseerd op gebrekkige AI-inzichten kunnen de professionele reputatie en aansprakelijkheid van arbeidsdeskundigen aantasten.
Ethische risico's: De inzet van AI-systemen kan grote risico's en impact hebben voor klanten, eindgebruikers en andere mensen, bijvoorbeeld als een organisatie met behulp van AI een beslissing over hen maakt.
Hoe kunt u aan de slag?
Welke kennis en vaardigheden medewerkers nodig hebben, kan verschillen per situatie. Het is onder meer afhankelijk van de context waarin het systeem wordt ingezet en wat de risico's zijn.
Stap 1: Inventariseer uw AI-gebruik
Breng in kaart welke AI-tools en -systemen uw organisatie gebruikt, van chatbots tot algoritmes voor arbeidsmarktanalyse.
Stap 2: Bepaal benodigde competenties
De AP adviseert organisaties om van AI-geletterdheid een prioriteit te maken en dit strategisch aan te pakken, bijvoorbeeld met behulp van een meerjarig actieplan voor het opbouwen van een volwassen niveau van AI-geletterdheid.
Stap 3: Ontwikkel een actieplan
Start met bewustwording en basiskennis, en bouw dit uit naar specifieke vaardigheden voor uw werkgebied.
Betrouwbare bronnen voor verdieping
De NVvA heeft een overzicht samengesteld van essentiële bronnen voor AI-geletterdheid:
Wettelijke kaders en officiële uitleg
- AI-verordening officiële tekst - Regulation (EU) 2024/1689 op EUR-Lex
- AP-uitleg AI-verordening - Overzicht, fasering en veelgestelde vragen
- AI-geletterdheid pagina (AP) - Definities en praktische duiding
Praktische handreikingen en tools
- Handreiking 'Aan de slag met AI-geletterdheid' (AP) - Meerjarig actieplan voor organisaties
- Eerste resultaten oproep AI-geletterdheid (AP) - Praktijkgerichte inspiratie
- Regels bij gebruik van AI en algoritmes (AP) - AVG-verplichtingen bij AI-gebruik
Assessments en toetsingsinstrumenten
- AI Impact Assessment (AIIA) - Rijksinstrument voor verantwoorde AI-projecten
- FRAIA-methodiek - Grondrechtentoets voor algoritmes
- Algoritmeregister - Transparantie in de praktijk
De uitdaging voor arbeidsdeskundigen
Voor arbeidsdeskundigen, die dagelijks werken op het snijvlak van mens, technologie en arbeidsmarkt, is dit een logische maar urgente uitbreiding van hun expertise. De wettelijke verplichting vanaf februari 2025 maakt dit van een "nice to have" tot een "must have".
De NVvA volgt deze ontwikkelingen nauwlettend en zal leden blijven informeren over relevante ontwikkelingen, scholingsmogelijkheden en praktische hulpmiddelen. Want alleen met de juiste kennis en bewustwording kunnen arbeidsdeskundigen hun professionele verantwoordelijkheid in het AI-tijdperk waarmaken.